وسواس و نکوهش آن در آیات و روایات

  وسواس و نکوهش آن در آیات و روایات

وسواس نوعی بیماری روانی است که از نظر خداوند نامقدس و در نظر وسواسی مقدس است. وسواس مرضی است که اشخاص متدین به آن مبتلا می‌شوند و اشکال مختلف دارد: گاهی در نیت نماز واقع می‌شود و گاه در مخارج حروف و گاه در صحت وضو و غسل و گاه در عدد رکعات نماز و گاه در طهارت و نجاست.
وسواس از نظر مکتب اسلام امری مقبوح و ناپسند شمرده می‌شود. در اسلام تأکید شده است نسبت به آن بی‌اعتنایی شود. در فقه بابی تحت عنوان کثیرالشک وجود دارد و طبق ادله فقهی شک وسواسی ارزش ندارد و فرموده شده که کثیرالشک (وسواسی) به شکش اعتنا نکند.
در قرآن کریم می‌فرماید: مِن شَرِّ الوَسوَاسِِ الخَنَّاس. (13)
مفسران در تفسیر وسواس عنوان کرده‌اند:
ِمنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ: الوسواس، اگر بمعنای مصدر یا اسم مصدر باشد، اضافه به الخناس، برای نسبت و نشاندادن منشأ است. و اگر بمعنای وصفی و مبالغه باشد، اضافه بیانیه است، بهر صورت این وزن (مانند زلزال) دلالت بر تکرار دارد و همچنین وزن و معنای الخناس،: آن وسوسه‌گری که پی در پی القاء می‌نماید و همی پیش می‌آید و پس می‌رود و پنهان می‌شود و آشکار می‌گردد. اگر محیط درونی انسان با نور معرفت و ایمان روشن باشد و در پناه ربوبیت رب و تصرف او و وقایه تقوا درآید و قوا و فرشتگان الهام‌بخش به خیر و صلاح راه‌های نفوذ و وسوسه‌های شرانگیز را ببندند، آن وسوسه‌گر خناس به عقب برمیگردد و در کمین می‌ماند تا بچه صورتی و از چه مجرایی و با چگونه سموم وسوسه‌ای پیش آید و در انتظار آنست که انگیزه‌های هواها و شهوات و کبر و حسد و دیگر خویهای پست محیط درونی را تاریک و مشوش گردانند تا سر برآورد و بر قوا و انگیزه‌های خیر بتازد و عقل را تیره سازد و فرمان اراده را بدست گیرد. (14)
الوسواس به فتح الواو اسم مصدر به معنی الوسوسة، و هو الصوت الخفی الذی لا یحس، و بکسر الواو مصدر، و الفرق بین المصدر و اسم المصدر ان الأول ینظر الیه نسبة الفعل الی فاعل، و اسم المصدر لا ینظر الی الفاعل بل الی الفعل فقط و بصرف النظر عن الفاعل، و علی أیة حال فإن المراد بالوسوسة هنا ما یحاک فی النفس من الأفکار السوداء التی تصد عن الحق و سبیله (15)
در علم کلام نیز برای وسواس تعاریفی ذکر شده که در اینجا به گزیده‌ای اشاره می‌شود.
الف: دو دلی و تردید و شکی که در ضمیر انسان پدید می‌آید.
ب: شک و شبهه در عبادات و احکام مذهبی، خصوصا در طهارت و نجاست.
ج: آنچه شیطان در دل انسان افکند و او را به کار بد انگیزد.
در مذمت و نکوهش وسواس و وسواسی روایات مختلفی ذکر شده که عمل وسواسی را از القائات شیطان دانسته‌اند:
محدث کلینی از عبدالله بن نسیان روایت کرده که گفت:
در محضر امام صادق (گفتگو از مردی شد که وسواس در انجام وضو داشت، گفتم: او مردی است عاقل حضرت فرمود: چگونه عاقل است و حال آنکه پیرو شیطان است عرض کردم: چگونه پیرو شیطان است؟
فرمود: از خودش سؤال کن. به تو خواهد گفت: این‌ها از عمل شیطان است. (16)

در روایت دیگر که از زراره و ابی بصیر روایت شده است که گفتند: خدمت حضرت عرض کردیم: مردی که در نماز زیاد شک می‌کند و نمی‌داند که چقدر از نماز را خوانده و چقدر از آن باقی است چه کند؟ فرمود: دوباره نماز را بخواند. عرض کردیم: هرچه بخواند باز شک می‌کند. فرمود: اعتنایی نکند. سپس فرمود: شیطان را به خود راه ندهید تا در شکستن نمازتان طمع نکند. شیطان خبیث است. عادت می‌کند اگر او را دنبال کنید، نماز را زیاد نشکنید و آن را تمام کنید چند بار که چنین کردید شک برنمی‌گردد. (17)

____________________________

13- ناس/4
14- سید محمود طالقانی، پرتویی از قرآن، ج 4، ص 313
15- محمد جواد مغنیه، تفسیر الکاشف، ج 7، ص 627
16- کلینی، کافی، ج 1، ص 12
17- کلینی، کافی، ج 3، ص 33

____________________________